April 2019 (اسفند 1398)
آزمایش ژنتیکی در اختلال طیف اتیسم
اتیسم یک بیماری ژنتیکی در نظر گرفته میشود بدلیل آنکه خطر ابتلا به اتیسم از ژن ها، بیشتر ناشی میشود و جهش در بیش از 100 ژن شناخته شده است که منجر به این طیف اختلال میگردند.
چهار نوع آزمایش ژنتیکی وجود دارد که می‌تواند جهش‌ها و همچنین تغییرات ساختاری را که ممکن است منجر به اوتیسم شود را شناسایی کند. همانطور که درک محققان در مورد ژنتیک اتیسم بیشتر میشود، این آزمایش‌ها کاربردی تر میگردند. اکثر جهش‌های یافت شده در اتیسم با پیامدهای شناخته شده سلامتی ناشی از آن مرتبط هستند.
در این مقاله نحوه کاربرد و عملکرد آزمایشات ژنتیکی، ارزش آنها برای تشخیص و آنچه از نتایج باید انتظار داشت بحث شده است.
آیا آزمایش ژنتیکی برای اتیسم وجود دارد؟
در واقع آزمایش ژنتیکی نمی تواند اتیسم را تشخیص دهد زیرا ژن‌های بی‌شمار همراه با عوامل محیطی ممکن است زمینه ساز این طیف اختلال باشند. تقریباً 100 ژن، ارتباط واضحی با اختلال طیف اتیسم دارند، اما هیچ ژن واحدی شناخته نشده است که متعاقب جهش منجر به این طیف اختلال و علایم اتیسم گردد.
بعنوان مثال، نه تنها از هر چهار نفر که قسمتی از کروموزوم 16 به نام p11.216 را از دست داده اند، تنها یک نفر مبتلا به اتیسم است، بلکه این جهش و سایر جهش ها میتوانند در موارد دیگری مانند صرع یا ناتوانی ذهنی نیز همراه باشند.
چرا فرد مبتلا به اتیسم باید آزمایش ژنتیکی انجام دهد؟
اگر آزمایش ژنتیکی جهش ژنی شناخته شده و مرتبط با اتیسم را نشان دهد، می تواند به فرد مبتلا و خانواده اش توضیحی در رابطه با اختلال داده و همچنین اطلاعاتی در مورد احتمال بروز مجدد آن به والدین درفرزندان دیگر و یا نسل بعدی را ارایه دهد. به علاوه برخی از خانواده ها نیز ممکن است از حمایت عاطفی افرادی که با جهش ژنی مشابه درگیرند، برخوردار شوند.
فعلا هیچ دارویی در رابطه با جهش های ژنی خاص مرتبط با اتیسم جهت درمان اتیسم وجود ندارد. اما از انجا که جهش‌ها اغلب با سایر مشکلات مانند صرع، مشکلات کلیوی یا چاقی نیز مرتبط هستند، لذا داشتن اطلاعات می‌تواند به پیشگیری یا درمان این گروه از مشکلات در این افراد کمک نماید.
چه نوع آزمایش های ژنتیکی در دسترس میباشند؟
چهار نوع اصلی آزمایش ژنتیکی وجود دارد. قدیمی ترین آن بررسی کاریوتایپ است که در این روش کروموزوم ها در زیر میکروسکوپ بررسی میگردند. این آزمایش بطور قابل اعتماد قادر است تغییرات در بخش های بزرگتر از 10 میلیون جفت نوکلوتید را تشخیص دهد.
آزمایشی به نام آنالیز ریزآرایه کروموزومی یا همانMicroarray ، تکرارها یا حذف‌های DNA را در اندازه های بسیار کوچک تشخیص می‌دهد که در کاریوتایپ قابل مشاهده نیست. با این حال، برای شناسایی مواردی که در آن کروموزوم ها بطور مساوی بخشی از مواد ژنتیکی را مبادله می کنند، انجام یک کاریوتایپ ضروری است.
جهت تشخیص تکرارها یا حذف‌هایی با اندازه های کوچک‌تر و تعویض جفت نوکلوتیدی، پزشکان باید توالی یا اسکن جهش‌ها را در ژن‌های منفرد انجام دهند. برخی از پزشکان از کیت های تست اتیسم تجاری استفاده میکنند که مجموعه‌ای از ژن‌های از پیش تعیین‌شده را توالی‌بندی مینماید، معهذا این پانل‌ها اغلب شامل تمامی ژن‌های مرتبط با اتیسم نیستند.
روشی که در آن اکثر موتاسیون های ژنی را میتوان بررسی کرد روشی است که در آن تمام DNA کدکننده پروتئین یا Exome فرد را توالی یابی کنید. پزشکان اگزوم های هر دو والد و همچنین کودک را مورد آزمایش قرار میدهند تا جهش هایی را که فقط در کودک مبتلا وجود دارد را بیابند. این جهش های خود به خودی، بیشتر از جهش های ارثی در ایجاد اتیسم نقش دارند. آزمایش توالی Exome آزمایشی پر هزینه و گران بوده و مقرون به صرفه نمیباشد.
تعیین توالی کل ژنوم، کامل ترین روش آزمایش ژنتیکی بوده و جهش‌ها را در هر قسمت از ژنوم فرد نشان می‌دهد، اما این تکنیک در حال حاضر به عنوان روش و ابزار تحقیقاتی کاربرد دارد، اگرچه در آینده با کاهش هزینه و در دسترس‌تر شدن آن، می‌تواند جایگزین تست‌های ژنتیکی دیگر شود.
در حال حاضر، آکادمی پزشکی آمریکا فقط کاریوتایپ و تجزیه و تحلیل ریزآرایه کروموزومی Microarray را برای اختلال طیف اتیسم توصیه می کند. آنها همچنین پیشنهاد می کنند که بایستی به دنبال جهش های نقطه ای در FMR1، MECP2 یا PTEN بود، بخصوص زمانی که کودک مبتلا علائم دیگری از سندرم های مرتبط با جهش در این ژن ها را نشان می دهد.
چه تعداد از افراد مبتلا به اتیسم از آزمایشات ژنتیکی نتیجه میگیرند؟
کاریوتایپینگ ،جهش را در 3 درصد از افراد مبتلا و تجزیه و تحلیل ریزآرایه Microarray در 10 درصد موارد و تعیین توالی سه ژن مرتبط در 14 درصد از افراد مبتلا به اختلال اتیسم شناسایی میکنند.
ترکیب این روش ها با تعیین توالی اگزوم می تواند احتمال تشخیص اختلال ژنتیکی را در 40 درصد از افراد مبتلا به اتیسم به همراه داشته باشد.
در یک مطالعه در سال 2015، با روش Microarray جهش‌هایی شناسایی شدند که می‌تواند اتیسم را در 9 درصد از کودکان مبتلا به این اختلال توضیح دهند و توالی‌یابی اگزوم، جهش‌هایی را در 8 درصد دیگر کوکان مبتلا نشان داد.
اگر فرد مبتلا به اختلال اتیسم دارای ناتوانی ذهنی، تشنج یا ویژگی های غیرعادی در صورت باشند، احتمال یافتن موتاسیون های ژنتیکی شناخته شده افزایش می یابد.
منفی بودن آزمایش ژنتیکی به چه معنایی است ؟
در واقع نتیجه منفی به این معنا نیست که فرد مبتلا واجد جهشی ژنی نمیباشد که منجر به اختلال طیف اتیسم شده است. بلکه آزمایش مورد نظر، ممکن است جهش خاص ژنی را تشخیص نداده و یا شاید جهش وجود داشته باشد اما هنوز ارتباط آن با بروز اتیسم شناسایی نشده باشد. همانطور که بسیاری از ژن‌های مرتبط با اتیسم پنج سال پیش ارتباطشان با این اختلال مشخص نشده بود.
منبع:
ترجمه: دکتر هایده حائری
REFERENCES:
